Vervoersarmoede, isolatiearmoede, menstruatiearmoede: de laatste tijd lijkt het wel of er alsmaar nieuwe vormen van armoede ontstaan. Het benoemen van verschillende vormen van armoede legt pijnlijk de keuzes bloot die mensen in die situatie moeten maken: kiezen tussen brood of maandverband, tussen een warme douche of een treinkaartje.
Maar het leidt in de politiek helaas ook tot de reflex om elke 'nieuwe' vorm van armoede met nieuwe regelingen op te lossen. Juist die reflex heeft de afgelopen jaren geleid tot een complex en onuitvoerbaar systeem van toeslagen en armoederegelingen. Met als resultaat dat het huidige beleid niet de oplossing, maar een grote oorzaak is van structurele armoede. Wat de Amsterdamse VVD betreft moet het armoedebeleid daarom op de schop.
Moeilijk leesbare taal
In Nederland leven volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau momenteel ruim 800.000 mensen in armoede. Dit betekent dat zij gedurende langere tijd te weinig inkomen hebben om goederen en voorzieningen te betalen die in onze samenleving minimaal noodzakelijk zijn. In 2024 groeit dit aantal naar meer dan een miljoen mensen. In Amsterdam gaat het om ongeveer 100.000 mensen.
Om te zorgen dat mensen met een laag inkomen het hoofd boven water kunnen houden heeft de overheid landelijk een systeem van toeslagen ingevoerd. Denk aan de huurtoeslag, de zorgtoeslag en de energietoeslag. Amsterdam kent naast de landelijke toeslagen nog zo'n dertig lokale armoederegelingen, zoals de witgoedregeling, de bijzondere bijstand, regelingen voor computers voor schoolgaande kinderen en de stadspas.
Al deze regelingen moeten apart worden aangevraagd bij evenzoveel loketten. En al die regelingen kennen hun eigen voorwaarden die geschreven zijn in vaak moeilijk leesbare taal. Het gevolg hiervan is dat een deel van de mensen de regelingen helemaal niet kan of durft aan te vragen. In Amsterdam maakt een kwart tot soms wel de helft van de mensen geen gebruik van de regelingen, terwijl ze er wel voor in aanmerking komen. Voor de mensen die wel gebruik maken van armoederegelingen geldt dat ze voor hun inkomen zo afhankelijk worden van het systeem, dat ze het systeem niet meer kunnen verlaten. Het risico dat regelingen wegvallen of erger nog, met terugwerkende kracht terugbetaald moeten worden, is groot, en de gevolgen zijn niet te overzien.
De landelijke overheid is zich door het toeslagenschandaal inmiddels pijnlijk bewust van het falen van dit systeem. Een fundamentele herbezinning op de inrichting van ons inkomens- en armoedebeleid en de rol van de overheid daarin is keihard nodig. Deze herbezinning moet er wat mij betreft toe leiden dat het woud aan toeslagen wordt uitgedund en het netto inkomen van mensen hoger wordt. De stap van uitkering naar betaald werk moet voor mensen weer gaan lonen.
Formulierencafé
Amsterdam kan dit beleid lokaal ondersteunen. Zo kan de gemeente meer mensen begeleiden naar betaald werk. De grootste groep armen in Amsterdam is langdurig afhankelijk van een uitkering. Betaald werk biedt deze groep het beste perspectief op een structurele verbetering van het inkomen. Dat zal veel tijd en inspanning kosten, maar loont op lange termijn voor iedereen. Om de risico's van de armoedeval voor deze mensen weg te nemen kan de gemeente een waarborgregeling opzetten, wat inhoudt dat ze garant staat als mensen door te gaan werken toeslagen moeten terugbetalen.
Ten tweede kunnen Buurtteams mensen helpen om hun weg te vinden in het woud aan toeslagen en regelingen, zolang dit toeslagensysteem nog bestaat. Bijvoorbeeld door in de buurt een Formulierencafé te organiseren. Daar krijgen mensen hulp bij het aanvragen of wijzigen van toeslagen en helpen ze elkaar bij het op orde brengen en houden van de administratie.
En ten slotte het eenvoudigste wat de politiek in Amsterdam kan doen: stop met nieuwe armoederegelingen verzinnen. Laten we in plaats daarvan de bestaande regelingen versimpelen en minder foutgevoelig maken. Dat kan bijvoorbeeld door voor alle regelingen dezelfde inkomensgrens te hanteren.
Want alleen door haar eigen falende armoedebeleid rigoureus te versimpelen kan de overheid mensen bevrijden uit armoede en helpen weer op eigen benen te staan.