De schuldenlast van Amsterdam nadert een alarmerende € 9,3 miljard. Terwijl de stad het 750e jubileumjaar viert en André Hazes bij het openingsconcert in de Ziggo Dome zong: 'Leef, alsof het je laatste dag is', rijst de vraag: wie betaalt de prijs voor de ambitieuze projecten en dromen? Is het tijd om onze economische koers te herzien voordat de financiële toekomst van onze geliefde stad in het gedrang komt?
Diep verstopt op bladzijde 308 van de gemeentelijke begroting voor 2025, staat een mysterieuze zin: 'Mochten de investeringen wel uitkomen zoals begroot, zal de schuld in 2028 € 400 miljoen hoger uitkomen op € 9,3 miljard in plaats van € 8,9 miljard'. De snelle stijging van de schuld is opvallend. Vooral omdat het college van B&W onvoldoende stilstaat bij de mogelijke gevolgen voor de financiële stabiliteit van de stad. Sinds 2018 maken GroenLinks, PvdA en D66 onafgebroken deel uit van de coalitie. Een coalitie die destijds begon met een totale schuld € 4,8 miljard.
Er wordt vaak gezegd dat Amsterdam anders is. Nou, dat kan ik beamen, zeker als we naar de schulden van de grootste vier gemeenten in 2023 kijken: Amsterdam € 6,9 miljard, Rotterdam € 1,5 miljard, Den Haag € 1,8 miljard en Utrecht € 1,2 miljard.
Als de schuld groeit, dan zullen de rentelasten stijgen. Dit betekent dat een groter deel van de jaarlijkse begroting zal moeten worden besteed aan het afbetalen van rente, in plaats van aan de belangrijke kerntaken, zoals infrastructuur, onderwijs en sociale voorzieningen. In 2023 was de rentelast € 72 miljoen bij een rentepercentage van 1,1%. Dit percentage zal, ondanks de al voordeligere leningen bij overheidsbanken, de komende jaren nog gaan oplopen. Vanaf 2028 zullen de rentelasten € 310 miljoen per jaar gaan bedragen. Daarnaast betekent een hoge schuld dat toekomstige bestedingen van de gemeente beperkt worden. Een groot deel van de begroting zal opgaan aan het terugbetalen van schulden, wat minder ruimte laat voor nieuwe investeringen in bijvoorbeeld woningbouw, mobiliteit en duurzaamheid.
De zogenaamde netto schuldquote is een belangrijke signaalwaarde voor de toezichthouder en laat zien in hoeverre gesproken kan worden over gezonde financiën. De netto schuldquote kan berekend worden door de externe schuld te delen door de daadwerkelijke inkomsten. Als de schuld van Amsterdam zo doorstijgt, dan bereikt de netto schuldquote naar verwachting in 2030 de grens van 130%. Wanneer deze grens is bereikt wordt de gemeente als kwetsbaar beschouwd. Dit kan leiden tot druk vanuit de landelijke overheid of de provinciale toezichthouder.
Dan resteren er nog maar twee mogelijkheden: fors bezuinigen of forse lastenverhogingen. Een paar weken geleden kondigde de gemeente Amsterdam al aan dat ze de onroerendezaakbelasting (OZB) gaat verhogen met maar liefst 27 procent. Het verhogen van lokale heffingen leidt inherent tot hogere kosten voor zowel inwoners als ondernemers. Daarnaast heeft Amsterdam al torenhoge parkeertarieven, het dure erfpachtstelsel en kent de stad de hoogste toeristenbelasting in Nederland. Verdere verhogingen zullen economische activiteiten nog verder ontmoedigen. Hier zal dus serieus over moeten worden nagedacht. Zeker nu het verwachting is dat de inkomsten uit het Gemeentefonds zullen afnemen voor alle gemeenten.
Maar het college van Amsterdam geeft zelf als oplossing dat de signaalwaardes niet op Amsterdam van toepassing zijn, want de waardes zijn geen wettelijke norm. Dat is wat al te makkelijk. De schuld stijgt richting de € 10 miljard. De belangrijkste financiers hebben aangegeven dat zij boven dat bedrag niet verder willen financieren, vanwege de risico's. Maar juist de komende jaren moet de gemeente een groot deel van de schulden gaan herfinancieren. Dat zal naarmate de schuld hoger wordt en de signaalwaarde van 130% dichterbij komt, niet makkelijker worden. Moeilijke onderhandelingen en extra kosten om te herfinancieren liggen in het verschiet. Kijk naar de begrotingsproblematiek van Frankrijk op dit moment.
Het moge duidelijk zijn dat dit niet zo door kan gaan. Als er niet tijdig wordt ingegrepen om de wendbaarheid van de gemeentelijke financiën te bevorderen, dan kunnen de autonomie en zelfstandigheid van de gemeente worden ingeperkt. Dat geeft een stresstest van de gemeente Amsterdam zelf aan. Er wordt een zware last gelegd op toekomstige generaties en huidige bewoners, want Amsterdam wordt steeds kwetsbaarder voor economische tegenwind. Amsterdam is jarig en André Hazes zingt 'alsof de morgen niet bestaat', maar of Amsterdam zich dat kan permitteren is echt de vraag.